ISTO SRANJE DRUGO PAKOVANJE

Po čemu još razlikovati političke stranke osim po njihovim vođama

Po političkoj profilisanosti, koja proizilazi iz glavnih akcenata u njihovim programima, političke stranke delimo na leve, desne i stranke centra. Ta podela međutim nema nikakve veze sa primarnim ručnim spretnostima njihovih vođa, već se vuče još od vremena francuske revolucije, a do nje je došlo takoreći slučajno: na prvom zasedanju konventa predstavnici jakobinaca seli su na levu, a žirondisti na desnu stranu - one koji se nisu opredelili ni za jedne ni za druge, zgurali su između sebe na sredinu skupštinskih klupa. Pošto su jakobinci bili radikali, puni revolucionarnih ideja, a umereni žirondisti težili su očuvanju monarhije u okviru parlamentarne demokratije, od tada po tim nazivima i rasporedu u poslaničkim klupama, leve stranke važe za napredne, desne za konzervativne, a sredina je kao uvek i svuda "zlatna" i negde između.

Navedena podela veoma je gruba, u praksi naime možemo da nađemo još mnogo levih i desnih stranaka centra, koje bi - uprkos tome da svoju orijentaciju teoretski preciziraju - mogli da definišemo pre svega kao interesne stranke, budući da više nego iz ideoloških razloga nastaju zbog toga, jer određeni interesi određene grupe u određenoj stranci nisu bili adekvatno zadovoljeni, i stoga se odvajaju od matice i osnivaju novu stranku. Naravno nije suvišno da napomenemo da takve stranke, koje prosto rečeno nastaju zato što je u "relativno trajnoj organizaciji" bilo premalo stolica i previše guzica, imaju isuviše problema pri kreiranju novog prepoznatljivog programa, kao i sa vrbovanjem birača. U pravilu uspevaju samo onda kad izborna baza deli njihovo razočaranje nad radom i politikom pređašnje stranke. Pošto u tom slučaju obično dolazi do političkog gašenja matične stranke, u suštini ne dođe do nastanka nove stranke, već do promene na njenom vrhu pod drugim imenom. A to možemo narodski da nazovemo "isto sranje drugo pakovanje".

Pored nabrojanih, moramo u politički spektar dodati još levo-leve i desno-desne stranke, koje u svom ekstremizmu ne smeju da idu tako daleko da bi programom i delovanjem ugrožavale osnove demokratskog političkog uređenja, čime bi bar teoretski mogle da naštete i same sebi. Po teoriji naime, političke stranke mogu da postoje samo u sistemima, koji poštuju političku demokratiju.

Istina je međutim da je teorija jedno, a praksa nešto sasvim drugo, zato treba ono "teoretski" u praksi shvatati strašno ozbiljno. Najlepši dokaz za tu tvrdnju (ako ostavimo na stranu starog rđavog čika Adolfa i njegovu NSDAP) je komunistička partija bivše SFRJ, koja zacelo nije negovala ideju višestrančke političke demokratije, a ipak je itekako postojala kao politički faktor, budući da se bez članstva u njoj bar trideset godina posle rata "poštena" karijera nije dala ni zamisliti. I autor ovog teksta pre mnogo godina opravdano je zapisao aforizam: " da se pomoću partije doduše još niko nije uspeo na Triglav, ali mnogi su zauzeli Stol (da ne bude zabune to je takođe planinski vrh u Sloveniji)!

U kasnijim godinama svoje vladavine, komunistička partija barem u Sloveniji nije više tako nepodnošljivo uzurpirala vlast, što je omogućilo da su u okvirima SSOS i SSRN nastali zameci sadašnjih političkih stranaka. I tu tvrdnju možemo zavesti pod rubriku "rekao i ostao živ", svedoči sam autor, pošto je krajem sedamdestetih, malo za šalu i nimalo ozbiljno imao doduše neregistrovanu i (osim u provokativnosti) politički neambicioznu stranku, koja je već svojim imenom KTG (Klub totalno glupih) iskazivala svoju opšteljusku i svejugoslovensku orijentaciju, a time i neslućene mogućnosti daljeg razvoja, jer je program sadržavao samo jednu zapovest i dve zabrane, koje su slobodno, po nešto izbledelom sećanju glasile ovako:

1. Uslov za članstvo su, bez obzira na boju, miris, ukus i agregatno stanje članova, kosa i sposobnost razmišljanja barem milimetar iznad normale.

2. Mesto blagajnika rezervisano je za osnivača. Za ostale funkcije možete da se tučete do mile volje - međutim samo uz strogo poštovanje psihičke i fizičke nedodirljivosti stranačkih kolega i svih ljudi dobre volje.

3. Najstrožije se zabranjuje svako dalje grebanje i pisanje naših inicijala na etikete pivskih boca, jer se i bez toga predobro zna ko poloče najviše piva i bližoj i daljoj okolici.

Ako se vratimo ozbiljnim i pre svega ozbiljno razmatranim temama, po klasičnim političkim teorijama leve, desne i stranke centra karakterišemo više svetonazorski i kao socialdemokratske, liberalne i konzervativne. Na osnovu vrlo pojednostavljene, a za osnovnu političku orijentaciju sasvim upotrebive definicije, prve brinu pre svega za socijalna prava, finansijsku i pravnu zaštitu radnika, druge za ljudske slobode, tržišnu privredu i privatnu inicijativu, a treće za očuvanje tradicionalnog načina života, mišljenja i bogobojaznosti, a mnogo daju i na samosvest i integritet nacije. Iz tog proizilazi da bi socialdemokrate trebalo da bira naročito kapitalno podcenjena radnička klasa i strani doseljenici, liberale intelektualci i predstavnici kapitala, a konzervativce seosko stanovništvo, mali preduzetnici i umereni nacionalisti. Konzervativno usmrene stranke u pravilu uživaju i podršku crkvenih krugova, koja više puta krši i ustavom opredeljenu odvojenost crkve od države.

Navedena, inače teoretska podela ostvaruje se i u praksi većeg dela zapadne Evrope. Poprilično drugačije je međutim sa državama u tranziciji, koje su nastale na ruševinama komunističkih imperija. U njima je naime kao posledica eksplozije demokratskog oduševljenja došlo do prave poplave stranaka, među kojima one koje su uspešno preživele deceniju međusobnih obračunavanja i tuče za naklonost birača, tek sada polako oblikuju svoj profil i mesto u političkom prostoru.

Posledice turbulentnog prelaznog vremena daju se primetiti i na političkoj karti Slovenije. Najpre u oči bode činjenica, da uprkos dvema izrazito levičarskim političkim partijama mi ipak nemamo istinske levice. Ujedinjena lista socijalnih demokrata, naslednica komunističke partije, u kojoj su osim starih partijaša i pristalica NOB okupljaju pre svega pripadnici "crvene buržoazije", na izborima se ne usuđuje da svojim biračima iz redova radničke klase obeća stara prava i nova radna mesta, već u svom programu stavlja akcenat na obrazovanje, s kojim ćemo ionako svi postati gospoda, a njen ministar rada ponaša se tako kao da besposlenost više i nije neki gorući problem Slovenije. Na onih sto hiljada "bez dela i jela" uspešno se doduše obraća druga potencijalna levica Socijaldemokratska stranka, koja je svojim nacionalizmom, ksenofobijom i klerikalizmom toliko skrenula sa socijaldemokratskog puta da joj je Socijaldemokratska internacionala pred nosom zalupila vrata. Pa i na domaćem terenu ne ide joj najbolje, pošto je zbog nedostatka političke kooperativnosti svoga predsednika - koji se lično više nego za socijalno interesuje za ministarstvo odbrane - permanentno nalazi u opoziciji.

Ništa bolje stanje nije ni na desnici gde pored levo-desnih Socijaldemokrata imamo još dve stranke, koje na osnovu programske orijentacije ne može da razlikuje ni sam bog, Radi se o već opisanom slučaju, kada smenjeni predsednik jedne stranke osnuje novu, koja za razliku od stare neće da sarađuje u vladi sa bivšim komunistima, već lomi prste u opoziciji i čeka na vreme kada će biračko telo da dođe do pameti. Naravno takve, koja će se slagati sa njihovom.

Ako tome pridodamo još formalno desnu, a u praksi originalnu Nacionalnu stranku svih duginih boja, koja po rečima svog predsednika ne sedi u parlamentu zato da čini svoje, već zato što želi da upozorava na greške drugih, onda i ne začuđuje što je na zadnjim izborima 2000 godine nadmoćno pobedila Liberalna stranka Slovenije. Iako bi teoretski trebalo da bude pre svega predstavnica interesa velikog kapitala, koja bi s obzirom na sadašnje prilike u Sloveniji morala da čami duboko u opoziciji, izgleda da je u svoj program ugradila za široke mase dovoljno važnih socijalnih elemenata, a osim toga, po mom skromnom mišljenju, jedina je uspela da ubedi neopredeljene birače da njene ideje i dela imaju rep i glavu.

U diskusijama o prednostima većinskog izbornog sistema više puta sam čuo da je dobar zato što umesto stranaka, koje sve obećavaju isto, može da bira ljude, koji se između sebe razlikuju barem po poštenju i moram da priznam da sam se uz to pošteno nasmejao. Istina je doduše da sve stranke u predizbornoj utakmici obećavaju sve i svašta, takođe i protivrečne stvari, kao što je povećanje plata i socijalnih prava uz istovremeno povećanje privrednog rasta, međutim i površan posmatrač političkog događanja može uskoro da utvrdi, kojim obećanjima u praksi daju prednost. Pa i podele na pristalice partizana i domobranaca, članove "udbo i kleromafije", pristalice i protivnike abortusa, pored različito harizmatskih vođa stranka, sasvim su solidno pomagalo za njihovo razlikovanje.

A za ljude naprotiv, - iako ne spadam među one, koji tvrde da je politika kurva - poprilično sam ubeđen da politički pragmatizam od njih zahteva stvari, zbog kojih bi stari moralist Sokrat zacelo pao u nesvest. I ako se uz to još setim, kakve sam sve zanimljive kombinacije politički sasvim posvađanih "poštenjaka" u prijateljskom ćaskanju za istim stolom u skupštinskom bifeu video kao novinar, to me ispunjava istinskim zadovoljstvom. Kao Slovenac i građanin Slovenije, u "mojoj deželi" najbolje se ustvari osećam upravo zbog toga, što je u njoj stepen političke kulture i tolerancije relativno visok, a stepen šovinizma podnošljivo nizak.
U zemljama o kojima javlja Stevica Šuša, stanje je navodno upravo suprotno!

Jože Saje

Početkom devedesetih godina 20.stoljeća, organizacijom prvih višestranačkih izbora, u republikama tadašnje socijalističke Jugoslavije dolazi da pravog stranačkog buma u kojem gotovo svaki politički, imalo pismen građanin pokušava da osnuje svoju stranku i nametne se kao budući politički lider. Na prvim izborima u šest republika učestvovalo je preko 250 stranaka i stranačkih koalicija od kojih svega njih tridesetak uspijeva da osvoji mandate u republičkim parlamentima. Analizirajući stranačke izborne platforme može se uočiti da je većina stranaka na prve slobodne izbore izašla sa veoma sličnim programima u kojima je, osim demokratskog i tržišnog preobražaja, dominirao brižljivo razrađen nacionalni program. U nekim republikama čak su politički i ideološki međusobno suprotstavljene stranke ponudile skoro iste nacionalne programe. U takvim okolnostima, na izborno opredjeljenje birača presudno je utjecao jedan izvanprogramski moment; kredibilitet stranke odnosno uvjerenje birača da će upravo određena stranka, ako osvoji vlast, zaista ostvariti programska obećanja, a da ih druge stranke neće ostvariti. Objašnjavajući fenomen da je u svim državama bivše Jugoslavije dotadašnja komunistička ideologija zamijenjena nacionalnom ili nacionalističkom ideologijom, beogradski politolog Vladimir Goati zaključuje da je zaokret ka nacionalizmu bio olakšan time što su komunizam i nacionalizam, pored nekih razlika, veoma slične ideologije. Obje ideologije absolutiziraju važnost kolektivnih entiteta klase odnosno nacije. Obje ideologije takođe pretendiraju da jedine zastupaju ispravne principe organizacije društva i pokazuju spremnost da pribjegavaju nasilju u službi ostvarenja klasne odnosno nacionalne čistoće. Dodajmo tome da obje ideologije pokazuju izrazito mali interes za nastojanja i težnje pojedinaca, pripadnika klase ili nacije. Iz tih razloga razlika između komunizma i nacionalizma je znatno manja nego između komunizma i liberalizma koji insistira na neotuđivim pravima pojedinaca, slobodnom poduzetništvu i političkoj konkurenciji. To objašnjava lakoću zamjene u programima bivših komunističkih partija jugoslavenskih republika pojmova "klasa", "klasni interes" i "klasni neprijatelj" pojmovima "nacija", "nacionalni interes"i "nacionalni neprijatelj".

Pomenuta pojava najkarakterističnija je za Srbiju u kojoj, krajem osamdesetih godina, nacionalističku homogenizaciju Srba predvodi komunistička partija na čelu sa Miloševićem, i to na tezi o ugroženosti Srba u okviru jugoslavenske federacije. Teza u ugroženosti vlastite nacije postaje obrazac nacionalne homogenizacije i u ostalim republikama koju,za razliku od Srbije i Crne Gore, uglavnom predvode novoosnovane,deklarativno antikomunističke stranke sa ciljem državnog osamostaljenja. Ideološka matrica Miloševićevog SPS-a može se povezati sa HItlerovom nacional-socijalističkom partijom, a o političkom ekstremizmu SPS-a svjedoči i podatak da su kasniji koalicioni partneri ove stranke postali neostaljinistički JUL i profašistička srpska radikalna stranka. Paradoksalno zvuči činjenica da dugo vremena glavnu opozicionu stranku u Srbiji predstavlja isto tako nacionalistički Srpski pokret obnove Vuka Draškovića, koji čak otvorenije nego što to čini Miloševićev SPS slavi srpske mitove i širi ratno-huškačke poruke mržnje. Nacionalistička stranačka utakmica apsolutno ide na ruku Slobodanu Miloševiću koji, u to vrijeme, u očima većine Srba uživa status neospornog nacionalnog lidera i ujedinitelja. U takvim okolnostima opozicione stranke koje zagovaraju ideje liberalizma i socijaldemokracije doživljavaju potpuni izborni fijasko što je jednog stranog diplomata navelo na rezignirani zaključak; " kako su šanse da u Srbiji zaživi liberalna demokracija ravne šansama da Srbima omiljeno jelo postane maslac od kikirikija"! Međutim, razočaran zbog iznevjerenih nacionalnih očekivanja i izmučen dugogodišnjim međunarodnim sankcijama srpski narod se vremenom odmiče od Miloševića i okreće se opoziciji, koja je spoznala dvije stvari; da treba da se ujedini i da ako želi svrgavanje Miloševića treba da predstavlja istinsku demokratsku alternativu Miloševićevom režimu. Iz vremena Miloševićeve vladavine datira i svjetski politički kuriozitet da su se predsjednik države i njegova zakonita supruga nalazili na vodećim pozicijama u dvije stranke koje su, doduše, blisko surađivale.Iako se današnja stranačka scena Srbije još uvijek nalazi u post-Miloševićevskoj, prijelaznoj fazi, na njoj se kao dominantne političke snage kristaliziraju; nešto konzervativnija DSS Vojislava Koštunice i nešto liberalnija DS Zorana Đinđića. Bez obzira na njihov ideološki profil obje navedene stranke možemo okarakterizirati kao klasične političke partije, za razliku od Miloševićevog SPS-a koji je manje funkcionirao kao politička stranka a više kao nacionalno-revolucionarni pokret.

Sva obilježija nacionalnog pokreta ima i Tuđmanov HDZ u Hrvatskoj, u kojem se okuplja šaroliko političko društvo; od bivših komunističkih disidenata i udbaša pa do pripadnika ekstremno nacionalističke emigracije. Osnovna ideja vodilja HDZ-a je samostalna Hrvatska, po mogućnosti što veća i nacionalno čišća. Šovinističko-rasistički profil HDZ pokazuje već u startu vladavine Tuđmanovom izjavom;" kako je sretan što mu žena nije Židovka ili Srpkinja"dok se tadašnji hrvatski ministar odbrane Šime Đodan proslavlja antropološkom tvrdnjom u stilu doktora Mengelea " da se Srbi već na prvi pogled razlikuju od Hrvata jer imaju ćoškaste glave". Slično kao u Srbiji i u Hrvatskoj agresivna nacionalistička retorika nadjačava stranke liberalne i socijaldemokratske orijentacije, a nerijetko stranke ovog profila i same nastupaju sa čvrstih nacionalnih pozicija jer, između ostalog, shvaćaju da je nacionalizam postao kurentna politička roba koja ima najbolji prolaz kod birača. Hrvatska socijalno liberalna stranka Dražena Budiše je izbačena iz evropske organizacije liberalnih stranaka zbog prevelikog skretanja u nacionalističke vode. Istovremeno, SDP Ivice Račana ima problema da uvjeri birače da je u pitanju suvremena socijaldemokratska partija koja je u potpunosti raskrstila sa komunizmom. Ali,prestankom ratnih tenzija i ,prije svega, katastrofalnom ekonomskom politikom, HDZ gubi povjerenje birača tako da na posljednjim parlamentarnim izborima održanim 2000. godine pobjedu odnosi koalicija lijevog centra predvođena SDP-om. Međutim, da političko-ideološke podjele na ljevicu i desnicu u novopečenim demokracijama treba shvaćati prilično uslovno pokazuje upravo slučaj SDP-a,koji aktualnu socijalnu i ekonomsku krizu u Hrvatskoj pokušava da riješi"anti-ljevičarskim"metodama stečaja poduzeća i otpuštanja radnika. Što se tiče HDZ-a, ova stranka se nakon smrti Franje Tuđmana nalazi u nemogućoj misiji preobražaja u evropsku stranku demokršćanskog profila. Naglasak je na nemoguća sve dok se u HDZ-u i dalje nalaze političari koji su živući simboli zločinačko-mafijaške prošlosti ove stranke.

Nacionalna opcija oličena u VMRO-DPMNE Ljupča Georgijevskog odnosi pobjedu i na prvim višestranačkim izborima u Makedoniji, no nigdje nacionalne stranke ne ostvaruju tako ubjedljivu pobjedu kao što je to bio slučaj na prvim izborima u Bosni i Hercegovini, gdje SDS,HDZ i SDA u ukupnom zbroju osvajaju čak 84 posto glasova birača. Ovakvim rezultatom srušile su se iluzije u izborni uspjeh stranaka koje su zagovarale multietničnost i tržišne reforme kao što je bila stranka bivšeg jugoslavenskog premijera Ante Markovića, a Bosna se pretvorila u krvavo bure baruta u kojem je izgubljeno stotinjak tisuća ljudskih života. Interesatno je navesti da sve tri nacionalne stranke u Bosni u svom nazivu nose pridjev "demokratska", ali dok taj pridjev u nazivima zapadnih stranaka označava okrenutost vrijednostima građanske demokracije, u Bosni su "demonkrate" iz redova SDS-a i HDZ-a otvarali koncentracione logore za građane "krivih" nacionalnosti.Padom autokratskih režima u Srbiji i Hrvatskoj te pod utjecajem međunarodnog protektorata kojemu je izložena, i u Bosni i Hercegovini se danas otvaraju perspektive za promjenu strukture vlasti u pravcu vladavine stranaka liberalno-građanske orijentacije. Međutim, taj proces se odvija puževim korakom prije svega zbog zasijanog međunacionalnog nepovjerenja, koje je potencirano i činjenicom da se veći dio u ratu izbjeglih i raseljenih osoba još uvijek nije vratio u vlastite domove.Kao što smo se mogli osvjedočiti, kratki historijat postkomunističkog višestranačija na prostorima bivše Jugoslavije uglavnom je u praksi funkcionirao kao zamjena komunističke dominantno nacionalističkom ideologijom. Iz optimističke vizure gledano političkim riješenjem preostalih kriznih žarišta u Makedoniji i na Kosovu sve države bivše Jugoslavije trebale bi da uđu u period demokratske konsolidacije. Konsolidacija pretpostavlja prevlast stranaka koje teže izgradnji istinskih demokratskih vrijednosti i institucija građanskog društva. U suprotnom nam preostaje prokletstvo balkanskih naroda koji si međusobno svakih pedeset godina puštaju krv.

Stevica Šuša

na izhodiščno stran/ na prvu stranicu