MENTALNI GOROSTAS

piše: Srđan Đile Marković

U Beogradu je u petak preminuo Miomir Grujić Fleka, neprikosnoveni guru beogradske andergraund scene 80-ih i 90-ih i za mnoge "brainiac", čije su se ideje unedogled recikliraju i danas.

Fleka je bio tvorac i glavni menadžer popularnog kluba "Akademija" na Fakultetu likovne umetnosti, koji je iznedrio kultna imena rok scene bivše Jugoslavije, od Partibrejkersa do Satana Panonskog. Autor je legendarne emisije "Radio Šišmiš" na B92, vrhunskog eksperimentalnog kontakt-programa koji je razotkrio tajni, tamni život prestonice i bio nepatvoreno glasilo of-scene bez miligrama cenzure.

Multitalentovan i četiri puta brži od svetlosti (što je i naučno dokazano), Fleka je početkom 90-ih predstavio sve vodeće beogradske umetnike u okviru svog projekta "Urbazona", jedine relevantne vizije urbane umetnosti u deceniji teledirigovane seljoberštine i fabrikovanog "neonacizma u ružičastim tonovima". "Urbazona" je predstavila najvitalnije trendove beogradskog slikarstva, od nove figuracije do najradikalnijih zahvata postkonceptualizma.

Opet, opšti utisak je da nijedan autor predstavljen u "Urbazoni" ne prilazi ni blizu unikatnom senzibilitetu Flekinog vlastitog slikarskog opusa, bizarnom spoju "slikarstva materije" Tapijasa ili Fotrijea, pećinskog slikarstva, religije rokenrola i jedne nadmoćne, vulkanske ekspresije nezapamćene na beogradskoj sceni.

Iako je praktično definisala politički i kontrakulturni identitet radija B92, zahvaljujući slepoj viziji odgovornih, emisija "Šišmiš" nije ponovo zaživela. No, "Šišmiš" ostaje krunski dokaz da je rokenrol-mutant-radio moguć čak i u Šumadiji, verovali ili ne.

U retrospektivi, izgleda da ne postoji živi beogradski umetnik ili novinar koji nije pokrao i potpisao minimum 10 do 20 Flekinih fora i fazona. Glavni je akter dokumentarnog filma "Zombitaun" Marka Houkera, snimljenog za londonski CHANNEL FOUR o političkim nemirima i artsceni u 90-im.

Miomir Grujić Fleka, hiperaktivni mentalni gorostas, ostaje nezamenljivi simbol beogradskog ekstremizma. Aleluja!



DUH NAD KENJINGRADOM

piše: Teofil Pančić

In memoria - Idiotski korporacijski Drveni Jezik – ne mnogo pametniji od onog komunističkog, kojem smo se smejali kao klinci – iznedrio je sintagmu radio friendly kao oznaku one (pop)muzike koja svojom umivenom bezličnošću neće ni slučajno iziritirati "široke narodne mase" medijskih konzumenata, muzike koja je, dakle, "pogodna za radio". Iz toga se belodano vidi i kako korporacijski um zamišlja (jedino mogući) radio program. Ovo se, dakako, ne odnosi samo na muziku, nego na celokupnu zvučnu FM sliku. U ovom je smislu Miomir Grujić Fleka, jedan od "gurua" novijeg beogradskog umetničkog, a potom i medijskog andergraunda – likovni umetnik širokog spektra interesovanja, jedan od pokretača Kluba FLU, beogradski "Vergilije" devedesetih iz filma Zombietown, inspirator i učesnik mnogih događaja i akcija poput Urbazone etc. etc. – bio radiofonski umetnik (jer, o "primenjenoj" umetnosti se, o FM-kunstu se ovde nedvojbeno radilo!) izrazite i samosvesne radio unfriendly orijentacije. Ovo će reći da je njegov tročasovni radio-košmar zvan Šišmiš radio, zaverenički odašiljan u okupirani beogradski etar ponedeljkom posle ponoći na Radiju B92 mahom u prvoj, mračnijoj i morbidnijoj polovini devedesetih, bio nešto poput usamljenog, čak i u "kućnom" okruženju frekvencije 92.5 mHz prilično izolovanog artističko-medijskog incidenta. Flekin je šišmiševski miš-maš "drugačije" i blagotvorno "opskurne" muzike, i njegovih verbo-vokalnih diverzija i subverzija, dakle, bio jedan od najupečatljivijih delova "saundtreka" Beograda/Srbije u tom Mračnom Dobu. Beznadežno dalek od bilo čega što bi nalikovalo "novinarstvu", Fleka je kroz svoju osebujnu FM plovidbu više plenio glasom, držanjem i senzibilitetom koji je isijavao iz njegovog antišou FM-kabarea, nego klasično shvaćenim "sadržajem", više kombinacijom neretko razorno lucidnog "automatskog pisanja" pred mikrofonom nadgrađenog muzičkim razglednicama iz paralelnog kosmosa (paralelnog čemu? Nekrofilnoj turbo-Srbiji, naravno) negoli eksplicitnim "angažmanom", tim ionako nepriličnim registrom za posleponoćni štimung lažno uspavanog grada iz Ratne Pozadine. A taj je grad upravo Fleka prozvao – i uporno, strastveno prozivao! – ne samo Zombietown nego i Kenjigrad, provocirajući tim svojim "uvredljivim" mantranjem preostali budni svet da mu se javi, da podeli Mrak s njim. Otuda "Radio Šišmiš" niste morali, a možda niste ni mogli voleti onako kako se voli nešto toplo i drago – štaviše, rekao bih da je implicitna deviza njegovog tvorca bila ona davna Kojina sviđa mi se da ti ne bude prijatno – ali ga niste mogli izbeći bez štete po svoje krhko i ugroženo mentalno-(sup)kulturno zdravlje, u vremenu i u okruženju u kojem je Ludilo trijumfovalo upravo zato što se zaogrnulo plaštom što "zdravoseljačke" što sitnoburžujske Normalnosti. U takvom je poretku stvari Fleka prirodno bio jedan od glasova Autsajdera, što ne znači nužno da je on sebi pripisivao bilo kakvu "društvenu misiju" (izuzev ako očuvanje krhotina pameti, osećanja i svesti provučenih kroz filter apartne radiofonske ekspresije ne računate kao kakvu "misiju").

"Radio Šišmiš" je nekako prirodno okončao svoj FM-život onda kada je Radio B92 svoju ukupnu zvučnu sliku izrazitije pomerio ka mainstreamu; Fleka se tu zaista ne bi uklopio, sve i da je hteo (a podozrevamo da nije). I u tom je smislu njegov FM-art bio autentično marginalan, neprilagođen: stran prvo "komunističkoj" priči u kojoj smo odrastali, a potom "patriotskoj" koja je htela sve da nas pobije, on nije bio ništa bolje uklopiv ni u vedro (pa još letnjošemno, po mogućstvu...) tranzicijsko-korporacijsko praznoslovlje i praznoglavlje.

Retki su oni kojima Margina nije bila toliko usud koliko izbor: Fleka je bio među njima. A njegov sipljivi, mrzovoljni glas kojim je pravednički rasterivao pogrešne slušaoce o(p)staće u našim ušima kao glas Duha nad Kenjigradom, izgovaran onda kada je ovome to bilo najpotrebnije.

MIOMIR GRUIC

piše: Matthew Collin, "The Guardian"


The Serbian radio disc jockey Miomir Grujic, better known as Fleka, who has died aged 49, was one of the pivotal figures in Belgrade's avant-garde art scene and counterculture.

In western Europe, he was best known for his vocal performance on a recording by the electronic rock band The KLF - The Magnificent, which appeared on the War Child charity album, Help (1995). But in Serbia, Grujic was renowned for his involvement in a huge variety of art, music and media projects dating back to 1980 and the communist regime of Tito.

His late-night radio broadcasts on the independent station Radio B92, which was shut down four times in the 1990s by Slobodan Milosevićs government, were both radical and bizarre. Radio Bat, as his show was called, began in 1989 and mixed Grujićs surreal monologues with garage-punk, electronic music and psychedelic rock.

Keen to awaken his listeners' unconscious and to hold a mirror up to what he called the "ugly face" of Belgrade in the Milosevic era, Grujic invited heroin addicts, criminals and people with Aids to phone in and participate in long philosophical discussions. His aim was to discover truth and a sense of freedom amid the repression, militarism and isolation his country was enduring. "I want to be some kind of transformer, some kind of idiot, some kind of madman," he said. "I want to provoke people and make them react." His final broadcast, in 1999, came one day before the Nato bombing of the city began.

Grujic was the central character in Marc J Hawker's 1995 documentary for Channel 4, Zombie Town. He resembled a veteran rock 'n' roll star as he growled his satirical pieces to camera, gold teeth flashing, eyes hidden behind dark sunglasses.

Although blind as the result of a long-term debilitating illness, Grujic was a charismatic presence. Bill Drummond of The KLF describes him in his book, 45, as having a captivating, guttural tone "like a Slavic Howlin' Wolf", adding, "Some voices, whatever words they are saying, have that instant sound of authority, of being the real thing. Fleka had it."

Grujic was asked to contribute a voiceover to The Magnificent, The KLF's drum-and-bass cover version of the theme from the film The Magnificent Seven as a replacement for Robbie Williams, who had turned down the offer to participate. The song later became a protest anthem during the mass demonstrations against the Milosevic government in 1996.

Before Radio Bat started, Grujic had already established himself on the art and music scene in Belgrade. From 1983 until 1990, he worked as the programming director of the student nightclub Akademija.

Like his radio show, Akademija was chaotic, innovative and unique in Belgrade. The music was inspired by the clubs Grujic had visited during a year spent in London in 1979 and the decor took its influence from American graffiti artists such as Keith Haring and Futura 2000.

Born in Sabac, west of Belgrade, Grujic studied law and painting, and graduated from the Belgrade Fine Arts Academy in 1985. He approached all his enterprises as art projects, particularly Urbazona, a series of literary and artistic events that ran from 1993 until his death. He also edited an art magazine, 4F; founded a not-for-profit record label, Trotorock; exhibited his own artworks in Belgrade galleries; wrote for the theatre and television; and produced illustrations for the Serbian daily newspaper Danas.

He is survived by his ex-wife, Jovana, and his son.

· Miomir Grujic, broadcaster and artist, born June 1 1954; died July 11 2003